Toespraken gegeven ter ere van de honderddertigste Verhaegenherdenking op 20/11/2018
Toespraak van OSB-voorzitter Nicolas Dutré
Beste oud-studenten
Beste rectoren
Beste aanwezigen
Waarde vrienden allemaal
Het thema van dit jaar is Librex bafoué, Universités engagées? Rechtstaan in plaats van ondergaan. Met een knipoog naar het verleden eren de studenten en alumni hiermee de eerste protest-Sint V uit 1888 en de strijd die de studenten vijftig jaar geleden in mei 68 voerden voor een democratisch hoger onderwijs.
Ergens in dit eerbetoon zit ook een wrange nasmaak. Zonder strijd immers geen overwinning. Mei 68 gaat gepaard met hevige rellen waarbij zowel aan de kant van de studenten als aan de kant van de politie honderden gewonden vielen. Al te vaak worden mensen zo verblind door hun strijdlust dat zij de rede niet meer zien. Dit mondt uit in escalaties en conflicten. Waar studenten in mei 68 streden voor het algemeen belang, merken we vandaag de steeds sterkere lokroep van het individualisme en eigenbehoud. Over heel Europa krijgt extreemrechts meer voet aan de grond en ook in België is het extreemrechtse gedachtengoed aan een opmars bezig.
Die strijdbaarheid van 50 jaar geleden is aan onze universiteit zo goed als verdwenen. Het waterkanon, het traangas of de bezetting van het rectoraat van weleer zijn veranderd in een muffe vergaderzaal waar iedereen vreedzaam zijn zegje kan doen. Uiteindelijk primeert het algemeen openbaar belang en de strijdvaardige student van vandaag voert een achterhoedegevecht over punten en komma’s terwijl de grote lijnen al lang boven zijn hoofd zijn beslist.
Als typevoorbeeld kunnen we kijken naar wat er van onze Sint V is geworden. De stoet van verlichting en rede is vervallen in een city parade-achtig clownesk afkooksel. En zelfs het woordje parade mogen we eigenlijk achterwege laten. Tussen nadarhakken gevangen wordt de student van de Zavel naar de Beurs gedreven om daar vriendelijk verzocht te worden om zich te verspreiden in de omliggende café’s. De maatschappijkritische context van weleer vervaagt in de wazen van alcohol. Als welwillende schaapjes danst de meerderheid van de studenten op de tonen van luide elektronische muziek.
Ik geef toe dat ik een te karikaturaal beeld schets, maar op een dag als vandaag is het nodig om alles even in scherp contrast te plaatsen opdat de onderliggende kern van waarheid zou worden blootgelegd. Vandaag is de dag om ongemakkelijke stiltes aan te snijden en te belichten met de toorts van rede.
In dit verband zou ik graag nog één cliché uit de wereld willen helpen. Men zegt vaak dat de student vandaag minder begaan is met de maatschappij en enkel leeft binnen de vier muren van zijn kot. Volgens mij is niets minder waar. Het wordt de studenten zo gemakkelijk gemaakt om hun stem te laten horen dat hun stem amper gehoord wordt. Waar vroeger een eendrachtige strijdkreet weerklonk, weerklinken nu maar al te vaak een aantal individuele meningen die dan ook nog eens door de goegemeente worden bekritiseerd en veroordeeld. Een mens zou voor minder bijna schrik krijgen om in deze tijden zijn mond open te doen.
En toch is dat net wat we moeten doen en zeker op dagen als vandaag. In de geest van mei 68 durf ik dan ook oproepen tot kleine daden van burgerlijke ongehoorzaamheid, maar steeds met wederzijds respect!
Ga en geniet. Aan iedereen een geweldige Sint V!
Toespraak van Emilie Grégoire, voorzitter van de Studiekring Vrij Onderzoek
Beste mensen!
Een speech is mooi. Mooie woorden ook gehoord daarnet. Maar wát is er nóg mooier? Inderdaad, een sprookje, je vous presente un conte de fée-UB.
Er was eens… niet superlang geleden en ook in een land hier niet zó ver vandaan, een klein jongetje. Hij leefde in een braaf katholiek gezinnetje. Op een dag ontmoette hij een belangrijke prins die hem een grote magische appelsien gaf! Plots barstte hij van de verlichte ideeën en werd het kleine jongetje een stoere bink, een ware voorvechter van anti-dogmatische wetenschapsbeoefening!
Ja, ‘t ging soms rap in dien tijd.
Toen hij oud genoeg was besloot hij dan ook om tegen de wil van zijn familie in naar de koning te gaan. Hij wou zijn eigen sinaasappelkwekerij oprichten! Enfin, of een universiteit, daar verschillen de bronnen een beetje in.
Alleszins: op 3 januari 1854, óók een dinsdag, wordt deze man ontvangen aan het hof.
“Onder deze vrijheden, die al zo lang geweigerd of bestreden werden, is er één, de vrijheid van onderzoek, die de Universiteit van Brussel boven alle andere plaatst, daar ze het wezen van de wetenschap is”, vertelde hij.
Hij voegde hier nog aan toe:
“Pouvoir examiner les grandes valeurs de l’homme et de la société, indépendamment de toute autorité politique ou religieuse, rechercher les sources de la vérité et de la bonté, Voici Majesté, Le rôle de notre université, sa raison d’être”
En zo, beste mensen, begon het sprookjesverhaal van onze universiteit, met de appelsien van het Vrij Onderzoek…
In de loop van haar bestaan kwamen er vele gevaarlijke struikrovers op haar af… Maar dankzij kritische en onbevreesde studenten, werden alle gevaren afgewend: denk bijvoorbeeld maar aan die bijzondere maand 50 jaar geleden!
De universiteit bleef ook de meest vrij-onderzoekende instelling van het land. En zo leefde het Vrij Onderzoek nog… maar, niet persé lang en toch ook niet echt gelukkig.
Want de gevaren komen van vérder. “Het zijn geen struikrovers meer, zij komen bijvoorbeeld in de vorm van instituten”, zoals Confucius ooit zei…
Het Confucius Instituut: opgericht met doelstellingen als “culturele verbreding”, het “onderhouden van goede internationale relaties” én meer Chinese appelsienen in de cafetaria..
Deze doelstellingen blijken zo positief te zijn dat negatieve adviezen van de staatsveiligheid en waarschuwingen over academische onderdrukkingen genegeerd worden.
Sneeuwwitje weet wel beter, zij eet voortaan enkel appelsienen wanneer ze zeker weet of ze giftig zijn. Maar, liefste mensen, zij kon natuurlijk niet rekenen op de magische handtekening die waarborgt dat het Vrij Onderzoek niet geschonden zal worden.
Niet enkel aan deze kant van de Chinese muur, ook aan onze kant van de campusmuur en tussen de fruitbomen, zitten tegenwoordig bandieten verscholen…
Regelmatig wordt het principe van Vrij Onderzoek door de rector en de zeven Marcommers omgebouwd tot marketingproduct.
Er worden artikels geschreven over vrije meningsuiting, en Poincaré-quotes verschijnen op GSM-hoesjes om te verkopen.
Lijkt onschuldig, toch? In hun publicatie werd tegelijkertijd een artikel over vrije meningsuiting gecensureerd omdat er iets in staat over een studentendebat met pedofielen. “Spiegeltje spiegeltje aan de wand, wie is het meest Vrij Onderzoek van het land?”
Het stenen huisje dat het Vrij Onderzoek voorstelt wordt soms helemaal weggeblazen.
Wanneer men studenten, of beter nog, proffen kruist op de campus en vraagt wat “Vrij Onderzoek” betekent zie je sommigen kijken alsof ze de Boze Wolf himself tegenkwamen. Hoewel sommige proffen altijd zo kijken, dus dat is moeilijk in te schatten…
Als je geluk hebt quoten ze nog net Henri Poincaré - ze hadden waarschijnlijk ook zo’n gsm-hoesje gekocht. Maar in vele faculteiten rept men met geen woord over het principe van Vrij Onderzoek tijdens lessen of onthaaldagen.
Het lijkt wel alsof we de pedalen kwijt zijn… gelukkig maar dat er binnenkort een fietswedstrijd op de campus is dus!
Maar ach, samen met grootmoeder, haalt de jager nog meer uit de buik van de wolf…
Zoals wetenschappelijke creativiteit moet wijken voor publicatiedruk,
hoe artikels worden gecensureerd, of hoe waarden en normen buigen als er met geld gezwaaid wordt,...
Zo ook moet het principe van Vrij Onderzoek haar plaats in artikel 1 van het Organiek Statuut afstaan. Ce même principe, comme disant notre protagoniste Verhaegen au roi Léopold I: “la liberté d'examen, que l'Université de Bruxelles place au-dessus de toutes les autres, parce qu'elle est l'âme de la science!”, n’a bientot plus ca place principal dans nos statuts organiques de la VUB. Is de universiteit in slaap gevallen? Misschien heeft de rector zich wel geprikt aan een spinnewiel?
Laat ons dus ophouden met elkaar sprookjes te vertellen. Dat doe ik zo meteen ook...
Laten we ophouden met het schuwen van kritiek, het verwarren van ideologieën met goede reclame en de prioriteiten terug ordenen.
Laten we lawaai maken als we het niet eens zijn met beslissingen, rechtstaan in de plaats van ondergaan.
Laten we kritiek geven EN ook nemen, zelfs al verliezen we hierdoor even onze goede reputatie.
Het leven is geen Disney-film.
Of zoals een andere slimme Verhaeghe, die psychoanalyticus is, zei: “sprookjes - in hun oorspronkelijke vorm van volksverhaal - vertellen wat er allemaal fout kan lopen in de wereld en hoe sommigen daaraan ontsnappen en anderen niet. De verhalen tonen hoe men geen schrik had om kinderen én volwassenen te confronteren met hun minder fraaie kanten. Deze verhalen houden ons een spiegel voor waar we niet graag in kijken.”
Nu ik 5 minuten lang de boze wolf heb kunnen spelen, laat ik jullie met rust! En of het sprookje van Verhaegen en de magische appelsien Vrij Onderzoek toch nog een gelukkig einde kent? Dat hebben wij, studenten, alumni, professoren en rectoren in de hand.
Ik wens jullie een prettige Verhaegenherdenking.
Toespraak van BSG-voorzitter Dylan Vermoortele
Onze universiteiten delen een geweldig rijke geschiedenis samen. Een verleden dat concreet vorm werd gegeven naar de idealen van Theodore Verhaegen. Verhaegen was een verlichte geest die zijn tijd jaren voor was. Toch slaagde hij er in een universiteit op te richten die als hoofddoel had, en hopelijk nog altijd heeft, de grote waarden van de mens en de samenleving los van elk politiek en religieus gezag te onderzoeken.
Dat een universiteit gebaseerd op vrij onderzoek geen evidentie is, heeft het verleden ons meermaals geleerd. De weg door de geschiedenis is een continue tocht van reflectie van onze waarden en normen. Maar mogelijk het allerbelangrijkste is reageren indien de ingezette richting niet strookt met onze idealen, want enkel reactie kan verandering teweegbrengen. Daarom het aansluitende thema: Recht staan in plaats van ondergaan!
Een belangrijk voorbeeld uit het verleden is de studentenrevolutie in mei ‘68. Dit was een reactie op de burgerlijke houding van de universiteiten, die alle pogingen tot inspraak van studenten met een hautaine houding van tafel veegden. De studenten werden als onmondige kinderen afgeschilderd omdat zij niet economisch actief waren. Dit leidde tot protesten en stakingen die op hun beurt met hardhandig politiegeweld werden onderdrukt. Dat de protesten niet het direct gewenste resultaat opleverden is niet te ontkennen, maar evenmin valt te ontkennen dat deze revolutie de wereld heeft wakker geschud, en het begin van verandering was.
Dat brengt ons tot misschien de belangrijkste vraag van allemaal: “Waar staan we vandaag?”. Reageren we nog voldoende op de zaken die ons aanbelangen? De student zijn Saint-V is in 2 jaar getransformeerd van een fiere stoet met camions naar een hermetisch afgesloten feestdorp op de Zavel. Geleidelijk winnen we terug wat ademruimte maar hadden we ons ooit zover mogen laten terugdrukken? Als de studenten zelf geen lawaai maken wie zal het dan wel doen? Daarom kan ik enkel nog zeggen: Sta recht en laat je mening niet kapot gaan!
